Maingat na pinili ang sampung siping ito mula sa mga tunay na akda, liham, at tula ni José Rizal. Ibinibigay ang mga linya sa Tagalog (o malaganap na salin), kasama ang pinagmulan at maikling paliwanag.
Layunin nitong ipakita ang kaniyang isip at damdaming makabayan — mula sa panawagan sa kabataan at pagpapahalaga sa wika hanggang sa sakripisyong inialay para sa kalayaan — upang magamit sa pag-aaral, pagtuturo, at masinsinang pag-unawa sa diwa ni Rizal.
Mahalagang nota sa mga “popular” na sipi
Sadyang hindi namin isinama ang “Ang hindi marunong magmahal sa sariling wika…” at “Ang hindi marunong lumingon sa pinanggalingan…” sapagkat hindi matibay ang ebidensiyang kay Rizal ang mga ito. Ang una’y mula sa tulang Sa Aking Mga Kabata na itinuturing na apokripa; ang ikalawa’y malaganap na kasabihan na madalas lang iugnay sa kaniya.
“Ulit-uuliting matamisin ang mapuring kamatayan sa alipustang buhay.”
Pinagmulan: Liham sa mga Kadalagahan sa Malolos (Peb. 1889).
Kahulugan: Mas marangal para sa bayan ang kamatayang may dangal kaysa sa pamumuhay na puspos ng kahihiyan at pagkaalipin.
“Ang unang kabanalan ay ang pagsunod sa matuwid, anuman ang mangyari.”
Pinagmulan: Liham sa mga Kadalagahan sa Malolos (Peb. 1889).
Kahulugan: Hindi nasusukat ang kabanalan sa ritwal o anyo; ang tunay na kabanalan ay ang paggawa ng tama kahit may kapalit na hirap.
“Duag at mali ang akala na ang bulag na pagsunod ay kabanalan.”
Pinagmulan: Liham sa mga Kadalagahan sa Malolos (Peb. 1889).
Kahulugan: Ang pag-iisip at budhi ang dapat pairalin; ang bulag na pagsunod sa “awtoridad” ang ugat ng pang-aabuso.
“Ang kagulangan ay bunga ng pagkabata, at ang pagkabata’y nasa kandungan ng ina.”
Pinagmulan: Liham sa mga Kadalagahan sa Malolos (Peb. 1889).
Kahulugan: Ang ina (pamilya) ang unang guro; kung mali ang paghubog sa bata, magdurusa ang bayan sa hinaharap.
“Ako’y mamatay, ngayo’y namamalas na sa silanganan ay namamanaag yaong maligayang araw na sisikat sa likod ng luksang nagtabing na ulap.”
Pinagmulan: “Pahimakas / Mi Último Adiós” (salin sa Tagalog ni Andrés Bonifacio, 1905).
Kahulugan: Handa siyang mamatay dahil naniniwala siyang sisikat ang bagong umaga — kalayaan — para sa Inang Bayan.
“Ako’y patutungò sa walang busabos, walang umiinis at verdugong hayop: si Bathala lamang doo’y haring lubos.”
Pinagmulan: “Pahimakas / Mi Último Adiós.”
Kahulugan: May pananalig siyang sa kamatayan ay may katahimikan at katarungan — taliwas sa kalupitan ng kolonyal na kaayusan.
“¡Mamatay ay siyang pagkagupiling!”
Pinagmulan: “Pahimakas / Mi Último Adiós.”
Kahulugan: Tinatanggap niya ang kamatayan bilang payapang pag-idlip—isang sakripisyong alay sa bayan.
“Kilos, Kabataan, at iyong lagutin ang gapos ng iyong diwa at damdamin.”
Pinagmulan: “Sa Kabataang Pilipino” (Tagalog na salin ng A la juventud filipina, 1879).
Kahulugan: Panawagan sa kabataan na magising, magpakahusay, at kumilos para sa ikauunlad ng bayan.
“Hayo na ngayon dito, papag-alabin mo ang apoy ng iyong isip at talino.”
Pinagmulan: “Sa Kabataang Pilipino.”
Kahulugan: Linangin ang edukasyon at talento; gawing ilaw ng pagsulong ang kaalaman at sining.
“Kayo’y nakalilimot na — habang ang isang bayan ay may sariling wika, napananatili rin nito ang kanyang paglaya. Ang wika ay isang pag-iisip ng bayan.”
Pinagmulan: El Filibusterismo, Kabanata 7 (“Si Simoun”) – salin sa Tagalog.
Kahulugan: Ang sariling wika ay ugat ng identidad at kalayaan; kapag nawala ito, nanghihina ang kaluluwa ng bansa.
