Facebook Twitter Instagram Youtube
Contribute
Facebook Twitter Instagram Youtube

Talambuhay ni Jose Rizal

Maikling talambuhay ni José Rizal, manggagamot at manunulat ng Noli at El Fili, mula Calamba hanggang Dapitan at Luneta, at ang pamana niyang edukasyon at kalayaan

Si José Protacio Rizal Mercado y Alonso Realonda (Hunyo 19, 1861–Disyembre 30, 1896) ay manggagamot, manunulat, at pangunahing intelektuwal ng kilusang reporma. Ang kanyang mga nobelang Noli Me Tangere (1887) at El Filibusterismo (1891) ay naglantad ng “kanser” ng lipunang kolonyal at nagtulak sa pag-usbong ng kamalayang makabayan.

Pinaslang siya ng pamahalaang kolonyal sa Bagumbayan (Luneta), at kinikilala ngayon bilang pambansang bayani ng Pilipinas.

Pamilya at maagang buhay (1861–1877)

Ipinanganak si Rizal sa Calamba, Laguna noong Hunyo 19, 1861, anak nina Francisco Rizal Mercado at Teodora Alonso Realonda. Ika-pito siya sa labing-isang magkakapatid at binautismuhan sa Calamba noong Hunyo 22, 1861. Lumaki siya sa pamilyang relihiyoso, masikap, at may pagpapahalaga sa edukasyon—mga halagahang huhubog sa kanyang pag-iisip.

Nag-aral siya sa Ateneo Municipal de Manila (mga kursong bachillerato) at kalaunan ay sa Unibersidad ng Santo Tomas (Medisina). Dahil sa limitasyon at diskriminasyong naranasan sa UST, nagpasya siyang ipagpatuloy ang pag-aaral sa Europa.

Pag-aaral sa Europa at pagsasanay sa optalmolohiya (1882–1887)

Noong 1882, nagtungo si Rizal sa Madrid at kumuha ng Medisina at Filosofía y Letras sa Universidad Central de Madrid. Pagkaraan, nagsanay siya sa optalmolohiya sa ilalim ng dalawang bantog na dalubhasa: Louis de Wecker sa Paris at Otto Becker sa Heidelberg—sanaying mahalaga dahil nais niyang gamutin ang karamdaman sa mata ng kanyang ina.

Mga akda at kaisipan

Noli Me Tangere (1887)

Sa Berlin natapos at naimprenta ang Noli Me Tangere noong 1887, na natulungan ng kaibigang Máximo Viola sa gastusin sa paglilimbag. Inilantad ng nobela ang pang-aabuso ng sistemang kolonyal at klerikal.

El Filibusterismo (1891)

Ang madilim at mas matalim na kasunod ay El Filibusterismo, unang inilathala sa Ghent, Belgium noong 1891. Dito, bumalik si Ibarra bilang Simoun, at siniyasat ni Rizal ang tensyon sa pagitan ng paghihiganti, reporma, at moral na pagbabagong panloob.

Sanaysay at tula

Kasama ng mga nobela, sumulat siya ng mga sanaysay at tulang pampolitika at kultural, gaya ng “A la juventud filipina” at “Me Piden Versos” (1882), at nakilahok sa pahayagang La Solidaridad gamit ang mga sagisag-panulat na Laong Laan at Dimasalang.

Kilusang propaganda at La Liga Filipina

Sa Europa, naging bahagi si Rizal ng Kilusang Propaganda, na naglalayong humingi ng reporma at representasyon para sa mga Pilipino sa ilalim ng Espanya. Pagbalik niya sa bansa, itinatag niya ang La Liga Filipina sa bahay ni Doroteo Ongjunco sa Tondo noong Hulyo 3, 1892 — isang samahang nagtataguyod ng pagkakaisa, mutual aid, at repormang sibiko. Inaresto si Rizal makalipas ang tatlong araw at ipinatapon sa Dapitan.

Pagkatapon sa Dapitan (1892–1896)

Sa Dapitan, hindi siya tumigil sa paglilingkod: nagturo siya ng kabataan, nagsagawa ng mga proyektong pang-inhinyeriya at kalinisan, kabilang ang gravity-fed waterworks para sa komunidad, at tumulong sa panggagamot. Dito rin nakilala niya si Josephine Bracken. Ang panahong ito ang halimbawa ng kanyang paninindigan sa edukasyon, agham, at serbisyong-bayan bilang praktikal na patriotismo.

Pag-uwi, paglilitis, at pagkamatay (1896)

Noong 1896, pinahintulutan siyang pumunta sanang Cuba bilang manggagamot, subalit inaresto siya sa paglalakbay pabalik at ikinulong sa Fort Santiago. Disyembre 1896, sinampahan siya ng rebelyon, sedisyon, at ilegal na samahan; hinatulan ng hukuman-militar at binitay sa Bagumbayan noong Disyembre 30, 1896. Sa mga huling araw, isinulat niya ang tulang “Mi Último Adiós.”

Pamana at epekto

  1. Imbentaryo ng Konsensya. Ang Noli at El Fili ay nananatiling lente para unawain ang kapangyarihan, pang-aabuso, at pananagutan sa lipunang Pilipino.
  2. Edukasyong Sibiko (Rizal Law). Noong 1956, ipinasa ang Republic Act No. 1425 na nag-aatas sa lahat ng paaralan na ituro ang buhay at akda ni Rizal, partikular ang dalawang nobela—isang patunay na ang kanyang sulatin ay itinuturing na batayang aralin ng pagkamamamayan.
  3. Heograpiya ng Alaala. Mula Luneta hanggang Dapitan at Calamba, ang mga bantayog at museo ay nagsisilbing pampublikong silid-aralan kung saan paulit-ulit itinatanghal ang diwa ng malayang pag-iisip at makataong pamumuno.
  4. Pangunahing Modelo ng Intelektuwal na Lingkod-Bayan. Bilang manggagamot — tiyak na optalmologo — ipinakita niyang ang agham at sining ng panggagamot ay maaaring maging tuwirang ambag sa pag-angat ng bayan.

Mga tema ng buhay ni Rizal (Sintesis)

  • Edukasyon bilang paglaya. Naniniwala si Rizal na ang karunungan ang pinakasusing sandata laban sa kamangmangan at panlulupig.
  • Reporma na may integridad. Ipinaglaban niya ang reporma—di blangkong dahas—at itinindig na ang paraan at layon ay kapwa dapat makatarungan.
  • Paglilingkod na praktikal. Mula waterworks sa Dapitan hanggang sa clinic at paaralan, nilagyan niya ng laman ang salitang “pagmamahal sa bayan.”

Ugnayang personal

Naging mahalaga sa kanyang buhay pag-ibig sina Leonor Rivera (inspirasyon sa ilang tauhan sa Noli) at Josephine Bracken na nakasama niya sa Dapitan. Ang mga ugnayang ito ay nagpakita ng tensyon sa pagitan ng pribadong damdamin at pampublikong tungkulin—isang paulit-ulit na salungatan sa buhay ng mga lider na intelektuwal.

Piling gawa at ambag

  • Nobela: Noli Me Tangere (Berlin, 1887); El Filibusterismo (Ghent, 1891).
  • Tula at Sanaysay: “A la juventud filipina,” “Me Piden Versos,” iba’t ibang artikulo sa La Solidaridad bilang Laong Laan at Dimasalang.
  • Agham at Medisina: Pagsasanay sa optalmolohiya (Paris at Heidelberg); paglilingkod medikal sa Dapitan.

Timeline ng mahahalagang petsa

  • 1861: Kapanganakan sa Calamba, Laguna.
  • 1877–1882: Ateneo at UST; nagsimulang magsulat at magpinta.
  • 1882: Tumungo sa Madrid; sinimulang lamanin ang Kilusang Propaganda.
  • 1887: Nailathala ang Noli Me Tangere (Berlin).
  • 1891: Nailathala ang El Filibusterismo (Ghent).
  • Hulyo 3, 1892: Itinatag ang La Liga Filipina; inaresto at ipinatapon sa Dapitan.
  • 1892–1896: Gawaing sibiko at medisina sa Dapitan (paaralan, waterworks, klinika).
  • Disyembre 30, 1896: Paglilitis at pagbaril sa Bagumbayan; Mi Último Adiós.
  • 1956: Naipasa ang Rizal Law (RA 1425).

Bakit mahalaga pa rin si Rizal ngayon

Ang talambuhay ni Rizal ay hindi lang salaysay ng nakaraan; ito’y gabay sa pamumuno at pagkamamamayan. Sa kanyang halimbawa, makikita ang kombinasyon ng integridad, talas ng isip, at praktikal na paglilingkod—pinagpapatuloy sa paaralan sa bisa ng Rizal Law at sa mga pook-alaala sa buong kapuluan. Kung paanong itinuro niya, ang pag-ibig sa bayan ay nasa gawa, hindi lamang sa salita.

byJose Del Castillo
Updated
474 comments

  10. kahit pang 151 kaarawan na ni dr. jose rizal, hindi ito dahilan upang limutin ang mga nagawang tama at kabutihan nya sa atin para sa pagtamo ng ating kalayaan………….

    1. Pakidagdag lang…grade two ako..hindi ko malilimutan ang librong nabasa ko na ang kanyang ina na nasa simbahan…habang siya ay nasa sinapupunan..may batang umiyak..lahat ay namangha dahil walang bata na nakapaligid..samakatuwid..sino ang batang umiiyak na nasa sinapupunan? Comments: siya ay pang pito sa magkakapatid..nangangahulugan..ang pitong numero galing sa Diyos..siya ay ginamit ng Diyos para sa Pilipinas.. I hope somebody will make a research about his life sa lahat ng kanyang school na pinanggalingan sa Europa at sa iba pa.

    2. Pakidagdag lang…grade two ako..hindi ko malilimutan ang librong nabasa ko na ang kanyang ina na nasa simbahan…habang siya ay nasa sinapupunan..may batang umiyak..lahat ay namangha dahil walang bata na nakapaligid..samakatuwid..sino ang batang umiiyak na nasa sinapupunan? Comments: siya ay pang pito sa magkakapatid..nangangahulugan..ang pitong numero galing sa Diyos..siya ay ginamit ng Diyos para sa Pilipinas.. I hope somebody will make a research about his life sa lahat ng kanyang school na pinanggalingan sa Europa at sa iba pa.

  20. napakaganda pero sana dinagdagan pa ng konti…

    pero nkatulong sya sa assignment ko..salamat po.
    pra nga pla sa mkakabasa ..wag nting klimutan na mahalaga si rizal sa kasaysayan ng pilipinas..pti na ang iba png mga bayani..

  21. salamat sa talambuhay ni dr jose rizal marami akung natutuna,,,,,,,sana marami rin ang matutu,,, upang magamit sa pakikipag sapalaran sa buhy…..

  22. talgang napakabuting bayani ni dr. jose rizal. dhil marami siyang ntulong saating bansa. na nabuksan ang isipan ng mga pilipino.. sana khit wala na ang ating pambansan bayani, ay dapat nating pahalagahan ang mga nagawa ni dr.jose rizal……….

  33. katOuch ~! sarap pag.aralan ! sana mahalin natin ang bansa natin . pahalagahan natin ito tulad ng mga gnawa ng mga bayani noon. kahit d tayo mag.alay ng buhay natin basta pahalagahan at ingatan at respetuhin natin ang ating sariling bayan

  37. si jose rizal ang ating pambansang bayani sapagkat ginising niya ang mga pilipino sa pangaalipin ng mga kastila sa pamamagitan ng [pagsulat ng mga nobela kaya pahalagahan natin sya

  57. si jose rizal ay nabuhay upang ipakita sa ating lahat, na lahat ng pilipino ay puwedeng ipagmalaki ang kani-kanilang talento at kakayahan sa buong mundo. sana pahalagahan natin ang mga nagawa ni rizal at ang lahat ng bayani ng ating bansa.MABUHAY ANG LAHAT NG PILIPINO!!!!!!!!!!!!!!!!!!?:)

  62. may ilang mali po sa salaysay….
    Noong Hulyo 6, 1892 siya ay nakulong siya sa – sobra mo ng SIYA

    agricultura – dapat AGRIKULTURA

    nagpagbintangan – dapat ay NAPAGBINTANGAN

    …kabuuan maayos at maganda ang paglalahad

  64. Mahalin ang sariling bansa at tangkiikin ang sariling atin ito ang ipinahatyag ng ating pambnsang bayani n naakusahan ng isang kasalan n ky lanman ay hindng hindi nya magagawwa s sariling bayan.gàt jose rizal,.
    …………

    1. si jose rizal ay isang bayani. sya ang idol ko dahil sinulat nya ang NOLI ME TANGERE. ang NOLI ME DE TANGERE ay hindi isang tao kunsi isang salita nang kastila na ibig sabihin WAG MO AKONG HAWAKAN .nakipaglaban si JOSE RIZAL na hindi hinahawakan . KAYA YAN ANG PAG KATOTOO NA SYA AY ISANG BAYANI

  79. … kya sa mga mangbabasa ay dapat tlaga nating pahalagahan ang ating bayan at maging makabayan …. mahalin ang sariling bayan at ‘wag abusuhin …
    At ipinamulat nya sa mga pilipino ang mga pang aaping ginawa ng mga kastila …
    _ choks… char lng…

    1. si dr.jose p. rizal ay idol ko dahil napakahusay nya mag sulat at sya din ay matalino at msipag at sana maging katulad nya ako………………

  93. sa hindi malamang dahilan ay totoong hindi pa officialy pambansang bayani si rizal. ngunit hindi naman na talaga kailangang maging official para siya ay maging isang bayani dahil talaga namang sa kanyang ginawa ay tunay na maituturing siyang bayani ng bansang pilipinas. thank you!

  96. ammmm ang pambansang bayani po natin ay si dr.jose protacio rizal mercado y. alonzo realonda at yun na po ang tunay na ating pambansang bayani KKK

  102. isang tunay na bayani si Dr, Jose Rizal… hanggang sa huling hininga niya… Ang Pilipinas at tayo pa rin ang iniisip niya… Nawalan siya ng sariling buhay at hindi nakapamuhay ng normal at tahimik dahil sa pagmamahal niya sa bayan… Pati sa pag-aaral niya Pilipinas pa rin ang iniisip niya… Kung iisipin.. sobra sobra ang mga ginawa niya para satin… nakakainis lang yung ibang tao na hindi pinahahalagahan at hindi ina-appreciate ang mga nalalaman nila about kay Dr. Rizal kapag pinag-aaralan nila… Binabasa lang nila yung talambuhay ng pambansang bayani para sa exams at quizzes nila… Kung pwede lang na magyari, pinangarap ko na makilala siya in real… waaaaahhh!! Idol ko talaga siya!!

  120. si jose rizal ay isang bayani. sya ang idol ko dahil sinulat nya ang NOLI ME TANGERE. ang NOLI ME DE TANGERE ay hindi isang tao kunsi isang salita nang kastila na ibig sabihin WAG MO AKONG HAWAKAN .nakipaglaban si JOSE RIZAL na hindi hinahawakan . KAYA YAN ANG PAG KATOTOO NA SYA AY ISANG BAYANI

  138. tnx mai assignment nrn aqou……………………………………………………………………………c Dr. Jose Rizal ay marangal na tao,,matiyaga,masinop,mapagmahal sa kapwa,may pananalig sa diyos, at isang bayani…………..kung wla cya hindi tau magiging malaya ngayon……………………….kaya ganon ka nmn ka mahal Dr.Jose Rizal inspirasyon ka sa aming buhay ………..dapat kang tularan…………………….hahaif soo tired…………..sleep nko……….GooD……NighT…………..SweeT DreamS…………………………………BYE BYE……………………………

  165. dapat natin mahalin si Dr. jose Rizal kundi dahil sa kanya hindi tayo malaya sa masamang kamay noong unang panahon.
    Si Dr. Jose Protacio Rizal ay ang Pambansang Bayani ng Pilipinas. Siya ay isinilang sa Calamba, Laguna noong Hunyo 19, 1861. Ang kanyang mga magulang ay sina G. Francisco Mercado at Gng. Teodora Alonzo.

    Ang kanyang ina ang naging unang guro niya, maaga siyang nagsimula ng pag-aaral sa bahay at ipinagpatuloy niya ang kanyang pag-aaral sa Biñan, Laguna. Nakapag tapos siya ng Batsilyer sa Agham sa Ateneo de Manila noong Marso 23, 1876 na may mataas na karangalan. Noong 1877 ipinagpatuloy niya ang kanyang pag-aaral sa Unibersidad ng Santos Tomas at Unibersidad Central de Madrid hanggang sa matapos niya ng sabay ang medisina at pilosopia noong 1885. Natuto rin siyang bumasa at sumulat ng iba’t ibang wika kabilang na ang Latin at Greko. At nakapagtapos siya ng kanyang masteral sa Paris at Heidelberg.

    Ang kanyang dalawang nobela “Noli Me Tangere” at “El Filibusterismo.” naglalahad ng mga pang-aabuso ng mga prayle sa mga Pilipino at mga katiwalian sa pamahalaan ng Kastila.

    Noong Hunyo 18, 1892 ay umuwi ng Pilipinas si Dr. Jose P. Rizal. Nagtatag siya ng samahan tinawag ito na “La Liga Filipina.” Ang layunin ng samahan ay ang pagkakaisa ng mga Pilipino at maitaguyod ang pag-unlad ng komersiyo, industriya at agricultura.

    Noong Hulyo 6, 1892 siya ay nakulong siya sa Fort Santiago at ipinatapon sa Dapitan noong Hulyo 14, 1892. Apat na taon siya namalagi sa Dapitan kung saan nanggamot siya sa mga maysakit at hinikayat niya ang mamamayan na magbukas ng paaralan, hinikayat din niya ang ito sa pagpapaunlad ng kanilang kapaligaran.

    Noong Setyem bre 3, 1896 habang papunta siya sa Cuba upang magsilbi bilang siruhano at inaresto siya. Noong Nobyembre 3, 1896 ibinalik sa Pilipinas at sa pangalawang pagkakataon nakulong siya sa Fort Bonifacio.

    Noong Disyembre 26, 1896 si Dr. Jose Rizal ay nahatulan ng kamatayan sa dahilang nagpagbintangan siya na nagpasimula ng rebelyon laban sa mga Kastila.

    Bago dumating ang kanyang katapusan naisulat niya ang “Mi Ultimo Adios” (Ang Huling Paalam) upang magmulat sa mga susunod pang henerasyon na maging makabayan

  248. Excellent and precise yung pagkakasulat ng talambuhay. Ang sumira lang ay yung mga comments na parang tanga. May mga utak ba kayo? Ilang beses kong nabasa na “Mahalaga satin si Jose Rizal” o kaya “Pambansang bayani ntin sya.” . Ano ba mga kabataang Pilipino? Umaandar pa ba mga utak niyo?

  256. dapat bigyan ka nang parangal!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!1

  296. Mali po na si Rizal ay nag-aral sa Ateneo de Manila siya nag-aral. sa ATENEO MUNICIPAL siya nag-aral kung saan nakatayo ito sa Intramuros, and Ateneo de Manila sa QC po iyon.

  297. got exempted from the exam on Rizal subject coz every meeting i always participated in the discussion. Secret is you have to read it in advance. Isa lang ang di ko malimutan ang sinabi ni jose ” I die without seeing the beauty of dawn”. My professor says that jose rizal died without benefiting his sacrifices. Its the new generation (corrupt) that benefits the freedom.

  319. d na pag sa ang kabataan ngayon ung iba nalang ang kabataan nga ang nag bi bisyo ehh…… tignan mo kaliwat kanan sa kalsada marami ng mga kabataang nakakalat na buntis………………………

  320. Sa Disyembre 30 1896 ang Rizal Day dahil Disyembre 30 1896 rin kai siya binaril.
    At sa bagumbayan/Luneta siya binaril pero doon siya inilibing at inilipat lang siya sa ibang lugar.At isa rin kasi to sa assignment ko.Alright…Rock&roll toworld!Wooooo…..!

  324. Pingback: Talambuhay ni Jose Rizal - Gabay

  325. Ngayon ko lang nalaman na ang ama ni Jose Rizal ay may dugong Chino. Mula nang aking pagkabata, tumanim sa aking isipan na ang kanyang angkan ay galing sa Mexico; bunga ng “Galleon Trade”. Natanim rin sa aking isipan kaya may mga Mercado sa probinsiya Pampanga, Laguna Batangas at Kabisayaan dahil sa “Galleon Trade”.

  382. Correction lang po,Si jose rizal po ay hindi natin matatawag na doctor dahil natuloy nga po ang kanyang pag aaral sa st.thomas ngunit hindi po sya nakapag pass ng “thesis” nya sa pag aaral ng medisina sa madrid.Dahilan nadin dito ang kawalaan nya noon ng pera para pambayad nya ng tuitions.
    Salamat po.

    1. mas maraming dugong tsino si rizal, take note gusto ng mga chino na kunin si rizal dahil may dugo daw itong tsino pero hndi nag patinag ang ating pamabansang bayani bagkus pinaglaban niya na siya ay purong pilipino

  421. Ako nga rin tapos ma isinearch ko rin yan para sa akin patapos nga rin sana ako sa module pero nakita ko yan kaya dinagdag ko yan kasi kakaunti yung binigay ni dady ko ak< ang anak nya na si quin quin

  426. I have yet to read a complete story of Jose Rizal’s life online. It’s a shame we don’t get much information about our national hero on this site, which bears his name. Pasensya na pero parang babasahing pambata lamang itong nandito sa website na ito. Isa pa, may nagsasabing ipinanganak si Rizal sa Binan, may ibang nasasabi naman na sa Calamba siya pinanganak. Alin po ang totoo?

Leave a Reply

Read more